M. G. Smoliński - „Biskup Negocjator. Zygmunt Choromański (1892-1968)” - recenzja i ocena
Potężna, zarówno pod względem faktograficznym, jak i edytorskim praca księdza Smolińskiego jest publikacją o charakterze pionierskim. Mimo że w ostatnich latach ukazało się sporo biografii polskich hierarchów (by wspomnieć tylko prace poświęcone kardynałom Hlondowi, Wyszyńskiemu, Sapiesze, czy Wojtyle), przed Smolińskim żaden z bardziej znanych od niego historyków nie próbował wziąc na warsztat biografii biskupa Choromańskiego. Jego postać pojawiała się co najwyżej w pracach o charakterze słownikowym, bądź w syntezach poświęconych relacjom państwo-Kościół w okresie PRL.
Autor książki, ksiądz doktor Maciej Smoliński, jest kapłanem archidiecezji warszawskiej. Do tej pory pracował w kilku warszawskich i podwarszawskich parafiach. Pod kierunkiem profesora Jana Żaryna przygotował dysertację poświęconą osobie biskupa Choromańskiego, którą obronił w listopadzie 2013 r. na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Wydana w 2014 r. w ramach przygotowywanej na UKSW serii „W służbie Niepodległej” książka jest rozszerzoną wersją doktoratu księdza Smolińskiego. Wcześniejszy dorobek naukowy doktora Smolińskiego wydaje się skromny, a stanowią go dwa cytowane w bibliografii pracy artykuły, w tym jeden poświęcony inwigilacji biskupa Choromańskiego przez organy bezpieczeństwa.
Przeczytaj:
Tak jak wspominałem na wstępie, praca Smolińskiego już na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie solidnej monografii. Na ponad 500 stronach zasadniczego tekstu autor kreśli sylwetkę księdza Choromańskiego na tle sytuacji polskiego Kościoła w czterech okresach – zaborów, II RP, okupacji i PRL. Książka składa się z sześciu rozdziałów, a wartość merytoryczną całej pracy dodatkowo wzmacnia osiem dokumentów dołączonych jako aneksy. Objętość poszczególnych rozdziałów jest niesymetryczna. Można wręcz powiedzieć, że mamy do czynienia z dwiema pracami w ramach jednej publikacji. Może to stanowić pewien mankament, co zresztą zauważył profesor Wiesław Jan Wysocki, recenzent dysertacji. Pierwsze trzy części książki to 70-stronicowy biogram biskupa Choromańskiego oraz krótkie rozdziały poświęcone pracy publicystycznej i naukowej bohatera, a także nauczaniu pasterskiemu. Króciutki rozdział czwarty, w którym autor omawia historię konferencji polskich biskupów, a także urzędu Sekretarza Konferencji Episkopatu Polski jest wprowadzeniem do zasadniczej części pracy. Stanowi ją ponad 300-stronicowy rozdział opisujący pracę biskupa Choromańskiego na stanowisku Sekretarza KEP.
To szczególny okres zarówno w dziejach Kościoła w Polsce, jak i w życiu tytułowego bohatera książki. Lata 1946-1968, bo w tym okresie Choromański sprawował funkcję Sekretarza Episkopatu, obfitowały w próby porozumienia władz komunistycznych z Kościołem, jak i kneblowania mu ust, czego kulminacyjnym momentem było internowanie prymasa Wyszyńskiego (1953-1956) i zmuszenie zastraszonych biskupów, w tym Choromańskiego, do złożenia przysięgi wierności komunistycznemu państwu. To wreszcie okres Wielkiej Nowenny i jej apogeum w postaci uroczystych kościelnych obchodów Millenium Chrztu Polski. We wszystkich tych wydarzeniach Choromański odgrywał ważną rolę. Rozdział piąty – ten najobszerniejszy – dotyka również roli biskupa Choromańskiego w wypracowywaniu ważnych porozumień między państwem a Kościołem. Zresztą już tytuł książki, w którym pojawia się określenie „negocjator” sugeruje czytelnikowi, co było głównym wyznacznikiem posługi biskupiej Choromańskiego. Miał on duży udział w przygotowaniu porozumień z 1950 i 1956 roku, ponadto wielokrotnie interweniował u władz komunistycznych w sprawie uwolnienia prymasa Wyszyńskiego. Biskup Choromański przez wiele lat reprezentował również stronę kościelną w pracach Komisji Mieszanej i Komisji Wspólnej. W ramach pełnienia funkcji Sekretarza Episkopatu wielokrotnie w sprawach działań państwa wymierzonych w Kościół rozmawiał też z szefami Urzędu do Spraw Wyznań. Ostatni rozdział książki Smolińskiego, dotyczy inwigilacji biskupa Choromańskiego przez bezpiekę. To rozszerzona wersja jednego ze wspominanych wcześniej artykułów autora.
Praca księdza Smolińskiego przygotowana została w oparciu o zakrojoną na szeroką skalę kwerendę archiwalną, zarówno w archiwach państwowych, jak i kościelnych. W przypadku tych ostatnich nie udało się niestety dotrzeć autorowi do materiałów archiwum Sekretariatu Episkopatu Polski dotyczących relacji państwo-Kościół po 1950 r. Wielu informacji dostarczyły autorowi osoby współpracujące z biskupem Choromańskiego w Sekretariacie Episkopatu, a także członkowie najbliższej rodziny.
Przeczytaj:
- Propaganda antykościelna Polski Ludowej (wybrana problematyka)
- Ewa K. Czaczkowska – „Kardynał Wyszyński. Biografia” - recenzja
Pod względem edytorskim praca Smolińskiego prezentuje się bez zarzutu. Twarda okłada książki i zszywane karty to dowód na wysoką jakość pracy wydawniczej. Książka jest typową pracą naukową, nie mogło w niej zatem zabraknąć aparatu (rozbudowane przypisy, bibliografia, indeks osób). Uzupełnienie pracy stanowią wydrukowane na kredowym papierze reprodukcje zdjęć przedstawiających tytułowego bohatera w różnych okresach życia i posługi kapłańskiej.
Książka księdza doktora Macieja Smolińskiego stanowi duży wkład do polskiej biografistyki, oraz badań relacji państwo-Kościół w okresie PRL. Mankamenty o których była wcześniej mowa (przede wszystkim niesymetryczność rozdziałów), w żaden sposób nie obniżają wartości jej wartości merytorycznej. Z czystym sumieniem zachęcam do lektury pierwszej biografii wieloletniego Sekretarza Episkopatu Polski i twardego negocjatora strony kościelnej w rozmowach z władzami komunistycznymi.
